دیپلماسی عمومی جمهوری اسلامی ایران در جهان اسلام

گرایش به ارتباط موثر با ملت ها از مجاری غیررسمی و با شیوه های فرهنگی برای اثرگذاری بر آن ها جهت همراهی با اهداف و منافع ملی کشور به کارگیرنده که عصاره دیپلماسی عمومی به شمار می رود، در کارنامه سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران نیز مشاهده می شود؛ با این حال مبانی نظری و ابعاد عملی این دیپلماسی، تا اندازه زیادی از نگرش غربی به دیپلماسی عمومی متفاوت است. زیرا ایدئولوژی اسلامی که مهم ترین مولفه سیاست خارجی جمهوری اسلامی است تأثیر فراوانی نیز بر جنبه های نظری و عملی دیپلماسی عمومی آن می گذارد. مبانی نظری دیپلماسی عمومی جمهوری اسلامی ایران برآمده از متن آموزه ها و ارزش های دینی است. در چارچوب نگرش اسلامی، عقلانیت ابزاری در همه عرصه ها و از جمله عرصه سیاسی تحت الشعاع عقلانیت هدف قرار می گیرد، امر فرهنگی بر امور سیاسی و اقتصادی اولویت می یابد و هرگونه تبلیغات باید همراه با صداقت نظری و عملی باشد. آنچه در روابط خارجی اصالت دارد نیز رابطه با ملت ها با هدف دعوت آن ها به آموزه ها و ارزش های اسلامی است. این بنیادهای نظری عناصر اصلی دیپلماسی معنوی و مردم محور جمهوری اسلامی را به مثابه معادلی برای دیپلماسی عمومی به مفهوم غربی آن شکل می دهند. در عرصه عمل، دیپلماسی عمومی جمهوری اسلامی ایران در چارچوب دو دکترین صدور انقلاب و دولت سرمشق نمود یافته که مخاطب اصلی و اولی در هر دوی آن ها، جهان اسلام و ملت های مسلمان است. در چارچوب رهیافت سازه انگاری، منافع ملی و سیاست خارجی ایران نیز مانند دیگر بازیگران، از هنجارها، هویت و نقش آن سرچشمه می گیرد. بر این اساس، تعیین کننده ترین عامل در سیاست خارجی و دیپلماسی، نقشی است که ایران به عنوان ام القرا یا رهبر جهان اسلام برای خود تعریف نموده است. در نظر گرفتن این نقش بر اساس هنجارها و هویت کشور ایران از یک سو و جایگاه آن در جهان اسلام، به ویژه منطقه آسیای مرکزی و خاورمیانه از سوی دیگر بوده است. دیپلماسی عمومی ایران در جهان اسلام به طور خاص در امتداد دو محور خاورمیانه و آسیای مرکزی بسط یافته و مهم ترین دستاورد آن در این دو بخش، گسترش بیداری اسلامی و افزایش عمق راهبردی جمهوری اسلامی است. شیعه هراسی و ایران هراسی نیز از بزرگ ترین چالش های پیش روی دیپلماسی عمومی ایران در جهان اسلام به شمار می رود که توسط دیپلماسی عمومی آمریکا هدایت و تشدید می شود.